Heykel yapanlar, yıkanlar...
Sovyetler Birliği’nde özellikle uzay araştırmalarını betimleyen bilim anıtları ve bilim insanlarının heykelleri azımsanmayacak sayıdaydı. Sovyetlerin dağılmasından sonra bunların önemli kısmı yıkılmış veya şehirden uzak parklara taşınmıştı.
Grigoriy Skovoroda,1722-1794 yılları arasında yaşamış Ukraynalı felsefeci. İnsanın yaradılış nedeni ve yaşamdaki amacının anlaşılması temel düşünce konusuydu. Skovoroda için felsefenin amacı mutluluğa giden yolu göstermekti.
Mihail Vasilyeviç Lomonosov, 1711 – 1765 yıları arasında yaşamış Rus bilim insanı. Fizik, kimya, biyoloji, tarih ve dilbilim alanlarında çalışmıştır. Fiziksel kimyanın kurucusu kabul edilir. Moskova Üniversitesi’nin kuruluş planlarını hazırlamıştır. Tarihte halkın önemli rolü olduğunu kabul etmekle birlikte, kişilerin belirleyici önemde olduğunu savunmuştur. Rusçanın grameri üzerine ilk basılı eseri yazmıştır.
Dmitri İvanoviç Mendeleyev,1834-1907 yılları arasında yaşamış Rus kimyacı. Periyodik tablo ve yasayı bularak o zamana kadar bulunmuş olan bazı elementlerin özelliklerini düzeltmiş, henüz bulunmamış sekiz elementi de tanımlamıştır. Bunun yanı sıra meteoroloji ve tarım konularında da çalışmıştır.
***
Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre anıt, “Önemli bir olayın veya büyük bir kişinin gelecek kuşaklarca tarih boyunca anılması için yapılan, göze çarpacak büyüklükte, sembol niteliğinde yapı, abide”dir. Bu yapılar önemli kişilerin ve olayların gelecek kuşaklarca tanınması için yapılır. Göze çarpacak büyüklüktedirler ve daha çok kent meydanlarına yerleştirilirler. Anıtlarına bakılarak bir toplumun değerleri ya da egemen ideolojisi konusunda fikir yürütülebilir. Elbette bu değerler de gelişen siyasi olaylar çerçevesinde farklılıklar gösterir.
Sovyetler Birliği’nde özellikle uzay araştırmalarını betimleyen bilim anıtları ve bilim insanlarının heykelleri azımsanmayacak sayıdaydı. Sovyetlerin dağılmasından sonra bunların önemli kısmı yıkılmış veya şehirden uzak parklara taşınmıştı (1). Bu uygulama bitmedi, hala sürüyor; Avrupa’da Rusya-Ukrayna savaşı bahane edilerek Sovyetler Birliği’ni ve sosyalizmi hatırlatan simgeler yok edilmeye devam ediyor. Saldırıların son adresi, Ekim Devrimi’nin önderi Vladimir İlyiç Ulyanov Lenin’in heykelinin hedef alındığı, Finlandiya’nın Kotka şehri oldu (2).
Yukarıda bahsettiğim bilim insanları, anıt heykellerin yıkılması vandallığının sürdürdüğünü görünce aklıma geldi:
2 Ağustos 1918 tarihinde Halk Eğitim Komiserliği Güzel sanatlar Bölümü’nce Halk Komiserleri Konseyi’ne iletilen bir yazı ile aralarında bilim insanı olarak Skovoroda, Lomonosov ve Mendeleyev’in bulunduğu 66 kişinin (3) Rusya Federatif Sosyalist Cumhuriyeti’nin çeşitli meydanlarına anıt heykellerinin dikilmesi önerilmişti. Dikkat ederseniz Skovoroda’nın dünya görüşü, Lomonosov’un tarih anlayışı sosyalizm düşüncesiyle uyumlu değildir. Ancak, yine de önemli bilim insanları olduğu için heykellerinin yapılması öneriliyordu. Üstelik bu gelişmeler 1918 yılında, yani henüz savaş sürerken oluyordu.
Belma Akçura’nın dediği gibi: “İzledikçe ve etrafa dağılan parçaları birleştirdikçe anladım ki, heykel tek başına bir sanat eseri olmaktan çok daha fazlası. Zamana yayılan geniş bir yolculuğun önemli bir parçası.” (4) Heykelleri yapanlar bir yanda, yıkanlar diğer yanda. İki çizgi mücadelesi ise her alanda.
(1)https://gazetemanifesto.com/2020/bilim-anitlari-408435/
(3)Anıtları dikilmesi öngörülen diğer kişiler:
-Devrimciler ve tanınmış kişiler: Spartaküs, Tiberius Semprenus Gracchus, Brutus, Babeuf, Marks, Engels, Bebel, Lasalle, Jaureus, Lafargue, Vaillant, Marat, Robespierre, Danton, Garibaldi, Stepan Razin, Pestel, Rileyev, Herzen, Bakunin, Lavrov, Kalturin, Plehanov, Kaliayev, Volodarski, Fourier, Saint-Simon, Robert Owen, Jelyabov, Sofiya Perovskaya, Kibalçiç
-Yazarlar: Tolstoy, Dostoyevski, Lermontov, Puşkin, Gogol, Radisçev, Belinski, Ogaryev, Çerniçevski, Mihaylovski, Dobrolyubov, Pisarev, Uspenski, Sçedrin, Nekrasov, Şevçenko, Tyuçev, Nikitin, Novikov, Koltstov
-Ressamlar: Rublev, Kiprenski, Alekseyev İvanov, Vrubel, Shubin, Kazlovski, Kazakov
-Besteciler: Mussorski, Scriabin, Chopin
-Oyuncular: Komisarjevskaya, Moçalov
(Lenin VI, Edebiyat ve Sanat Üzerine, Çev., Aksu E, Payel, 2008)
(4)Akçura B, Kaldırın Şu Heykeli Buradan, İletişim Yay. 2020.
