Piyasalaşmanın sonucu elektrik kesintileri

Kamunun elindeki elektrik dağıtım hizmetlerinin özelleştirilmesiyle birlikte elektrik kesintileri tekrar yaşanmaya başlandı.

Başta İstanbul olmak üzere son günlerde şehir merkezlerinde yoğun şekilde planlı-plansız elektrik kesintileri yaşanıyor. Her gün özellikle İstanbul’un en az 5-6 ilçesinde elektrik kesintisi yapılacağı duyuruları yapılıyor. Sadece geçen ay Türkiye genelinde 72 bin saat elektrik kesintisi yaşandı.

Elektrik dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesiyle serbestleşmeye başlayan elektrik sektöründe kesintiler tartışılıyor. Elektrik Mühendisleri Odası’na (EMO) göre kesintilerin en önemli nedeni, yatırım yapılmayışı ve denetimsizlik. Tüketici Birliği Federasyonu ise hızlı yapılaşma ve nüfus artışına paralel yeterli elektrik altyapısı inşa edilmediğine dikkat çekiyor.

Daha önceleri yeterli elektrik üretimi yapılmaması ve nükleer santrallerin yapımını kolaylaştırmak için bir propaganda aracı olarak kullanılan elektrik kesintilerinin artık özelleştirmeler ve serbestleşmenin bir sonucu olarak karşımıza çıktığı anlaşılıyor.

Merkezi plansızlık ve özelleştirmeler en büyük sorun

Son günlerde şehir merkezlerinde yoğun şekilde planlı-plansız elektrik kesintileri yaşanmaya başlandı. Kesintiler, abonelerin tepkilerine neden oluyor. Havaların soğuk olması nedeniyle kombi-kazanlar çalışmadığından vatandaş soğukta kalırken esnaf ve sanayici de işlerin aksamasından şikayetçi.

Elektrik piyasası mevzuatı gereği, dağıtım şirketleri kesinti ve arızaları önlemek için yeni yatırım yapması gerekiyor. Ancak yatırım onayı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK), denetim ise Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın yetkisinde olması da bir sorun olarak ortaya çıkıyor. İki başlılık, yatırım ve denetim sürecinin aksamasına da neden oluyor.

EMO Başkanı Hüseyin Yeşil’e göre kesintilerin en önemli nedeni, yatırım yapılmayışı ve denetimsizlik. Tüketici Birliği Federasyonu Başkanı Avukat Bülent Deniz ise plansız yapılaşma ve nüfus artışına paralel elektrik altyapısı hazır hale getirilmiyor, uyumsuzluk var, dağıtım hizmetleri aksıyor görüşünde. Deniz bir de uyarı yaptı: “Elektrik kesintisi ya da arıza nedeniyle zarara uğrayan konut, sanayi veya esnaf aboneleri dava yoluyla haklarını arayabilir.”

Öte yandan federasyonun Elektrik Kesinti Endeksi’ne göre kasım ayında Türkiye geneli toplam 72 bin 252 saat planlı elektrik kesintisi yaşandı. Plansız kesintiler konusunda ise resmi bir veri yok. EPDK ve Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği ise kesintiler, yatırım ve denetim konularında sessiz kalmayı tercih ediyor.

EPDK, özelleştirilen dağıtım şirketlerini yatırım yapmaktan kurtardı

Kamu eliyle yapılan elektrik dağıtım hizmetlerinin tamamı Eylül 2013 itibarıyla özelleştirildi. Hedefin kaliteli, kesintisiz ve ucuz enerji temini olduğu söylendi. Ancak özelleştirmeyle birlikte dağıtım hizmetlerinde aksama yaşanmaya başlandı. Konu Başbakanlık ve Türkiye Büyük Millet Meclisi gündemine de geldi. Ancak kesintilerin önüne geçilemedi.

Son olarak ekonomide yaşanan kriz ve döviz kurundaki artış, özelleştirme ihalesini kazanan şirketlerin mali yapısını bozdu. Şirketler, sorunun çözümü için sık sık enerji yönetiminin kapısını çalıyor. Bu arada, EPDK, bazı elektrik dağıtım şirketlerinin kayıp kaçak hedeflerini değiştirdi ve şirketleri yatırım zorluğundan kurtardı.

Öte yandan aşırı sıcak ve soğuklarda günlük elektrik tüketimi 800 milyon kilovatsaati geçiyor. Günlük tüketimin en yüksek olduğu saatlerde zaman zaman ana iletim hatlarıyla şehir içi dağıtım şebekeleri yetersiz kalıyor. Enerji yönetimi, arz-talep dengesini kurmak için elektrik kesintilerini gezdirerek süreci yönetmeye çalışıyor.

EMO: Çare kamulaştırma

Elektrik kesintilerine en önemli neden, yatırım eksikliği ve denetimsizlik gösteriliyor. Elektrik Mühendisleri Odası’na göre, daha önce kamunun yaptığı elektrik dağıtım hizmetinin özelleştirilmesi, bu olumsuz sonucu doğurdu. Başkan Hüseyin Yeşil kesintilerle ilgili ‘Yatırım yapılmıyor, onarım yok, denetim yok. Kamu, bir an önce sıkı denetim başlatmalı. Ama şirketler son dönemde sürekli şikayet ediyor’ değerlendirmesi yaptı. Yeşil, kesintilerin sonlanması için bir de öneride bulundu: Yapılması gereken, elektrik dağıtımını tekrar kamunun yapmasıdır.

EPDK’nin de elektrik kesintilerinden rahatsız olduğu ileri sürülüyor. Kurum, Elektrik Piyasası Gelişim Raporu 2014’te de kesintilere vurgu yaptı: “Yaz aylarındaki klima tüketimleri, kış aylarındaki ısınma ve aydınlanma ihtiyacı nedeniyle elektrik talebi artmakta ve tüketim artışına paralel ortalama fiyatlarda da artış gözlenmektedir. Özellikle kış aylarında gerçekleşen doğalgaz kesintileri sebebiyle doğalgaz santralleri devre dışı kalmakta ve saatlik fiyatlar fiyat tavanına kadar yükselebilmektedir. 2012 Şubat ayı ile 2013 Aralık ayında gerçekleşen yüksek fiyatların sebebi doğalgaz arzında yaşanan kesintilerdir.”